Evaluatie en verantwoording: beperkte aandacht voor neveneffecten

Over het onderzoek
In Dienstverlening aan kwetsbare groepen onderzochten we de wijze waarop de gemeente Amsterdam met de coronacrisis is omgegaan. Hierbij legden we de focus op de ondersteuning aan twee kwetsbare groepen tijdens de lockdownsituatie: de algemene voorzieningen voor dak- en thuislozen en preventieve diensten voor mensen met geldproblemen. Wat heeft de gemeente aangepast in de ondersteuning en hoe kwam ze tot die aanpassingen?

De resultaten in 2021
We concluderen dat de gemeente grotendeels adequaat heeft gereageerd op de lockdownsituatie. De gemeente heeft de dienstverlening aangepast en ze heeft nieuwe diensten ingericht. Hierdoor kon de gemeente de dienstverlening grotendeels continueren tijdens de eerste lockdown. De kanttekening die we maken is dat de gemeente niet altijd zorgvuldig was. Bijvoorbeeld doordat kaders voor besluitvorming niet altijd helder waren en soms een ingeslagen weg te lang gecontinueerd werd.

Over het onderzoek
In twee deelonderzoeken nemen we het Amsterdamse jeugdbeleid onder de loep. De kosten voor regionaal ingekochte specialistische jeugdhulp namen de afgelopen jaren sterk toe. De gemeente besloot daarom om het inkoopstelsel voor de jeugdhulp per 1 januari 2021 te wijzigen. Het eerste deelonderzoek gaat over dit nieuwe inkoopstelsel voor hoogspecialistische jeugdhulp: wat zijn de probleemanalyse en beleidsredenering achter dit besluit, zijn deze van voldoende kwaliteit, en vormt het stelsel een passende oplossing voor de gesignaleerde problemen?

De resultaten in 2020
De gemeente acteert met “volle kracht vooruit” en koos voor een geheel nieuw inkoopstelsel. Dat straalt daadkracht uit. Hierbij is echter geen tijd genomen om te reflecteren op wat er fout ging. Door deze onbalans tussen acteren en reflecteren is het de vraag of het nieuwe inkoopstelsel een oplossing is voor de problemen in het huidige stelsel.

Over het onderzoek
Wanneer inwoners en ondernemingen van de gemeente Amsterdam een vergunning aanvragen, moeten ze daarvoor een vergoeding betalen aan de gemeente. Dit zijn leges. Het is een bestuurlijke keuze om de kosten geheel door de aanvrager van de vergunning te laten betalen of deels uit de algemene middelen te betalen. Met Leges bij vergunningaanvragen gaven we inzicht in de rechtmatigheid, doelmatigheid en transparantie van de gemaakte en de te maken keuzes bij het bepalen van de hoogte van de legestarieven bij vergunningaanvragen.

Resultaten in 2019
We concluderen onder andere dat het legesproces kwetsbaar is en meer aandacht vraagt. Het college past niet alle gemaakte keuzes toe, er zijn onvoldoende interne controles, interne kennis wordt onvoldoende benut, de archivering is niet op orde en de verantwoordelijkheden zijn onoverzichtelijk.

Over het onderzoek
Sinds 2015 zijn de gemeenten verantwoordelijk voor jeugdhulp. Eerder waren dit de stadsregio en het Rijk. Door deze verandering zou het aanbod van jeugdhulp eenvoudiger, efficiënter en effectiever worden. Ook zou het financieel voordelig zijn. In het najaar van 2018 bleek dat de kosten voor de jeugdhulp in Zaanstad erg opliepen. Inmiddels heeft de jeugdhulp in Zaanstad een tekort van € 3,9 miljoen. In dit onderzoek willen we laten zien hoe dit tekort is ontstaan en wat de gemeente ertegen wil doen. Ook onderzoeken we hoe de gemeente Zaanstad is omgegaan met de aanbevelingen van ons onderzoek uit 2015.

De resultaten
De gemeente Zaanstad heeft het tekort op de jeugdhulpverlening in 2018 niet goed in beeld. Het college heeft eerder aan de raad een tekort van € 3,9 miljoen gemeld. Wij komen op een tekort van € 5,9 miljoen. We concluderen verder dat de gemeente onvoldoende zicht heeft op de oorzaken voor de tekorten op de jeugdhulp. Dit komt doordat de ontwikkeling van het gebruik van en de kosten voor specialistische jeugdhulp niet goed in beeld zijn.

Over het onderzoek
De haven van Amsterdam heeft een bijzonder risicoprofiel. Dat komt, omdat er veel bedrijven zitten met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen. Daarom kunnen de gevolgen van een brand in de Amsterdamse haven een grote impact hebben. Daarnaast blijkt de brandweer niet altijd binnen de wettelijke norm van 8 minuten aanwezig te kunnen zijn. In Brandweerzorg in de Amsterdamse haven onderzochten we de risico’s in de haven: in hoeverre is de brandweerzorg in de Amsterdamse haven (gezien de risico’s) adequaat? En wordt de gemeenteraad hierbij betrokken?

De resultaten in 2018
De brandweer heeft de afgelopen jaren veel maatregelen genomen om de risico’s in de haven te beheersen. Bij de uitvoering zijn echter nog de nodige tekortkomingen. De gemeenteraad krijgt alle informatie over brandweerzorg die het college verplicht is om te geven en is voldoende geïnformeerd over de brandweerzorg in de haven. Het kan echter tijdiger, duidelijker en vollediger. De Amsterdamse gemeenteraad stelt redelijk vaak vragen, ook over de brandweerzorg in de haven. De jaarstukken van de veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland krijgen daarbij echter weinig aandacht, terwijl die wel relevante informatie bevatten.

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.

Over het onderzoek
Gemeenten voeren steeds meer taken uit in samenwerking met anderen. Dit maakt het voor raadsleden lastig om overzicht en grip te houden op de samenwerkingsverbanden. We onderzochten hoe dit in Zaanstad is.

De resultaten
Wij concluderen dat het Zaanse college de raad op voldoende wijze ondersteunt en de raad overwegend grip heeft op samenwerkingen. Het kan echter beter. Er wordt nog niet gebruikgemaakt van alle mogelijkheden. We hebben vier aanbevelingen voor het college en drie voor de raad.

Over het onderzoek
De gemeente Amsterdam heeft per 1 januari 2014 het Afval Energie Bedrijf (AEB) Amsterdam verzelfstandigd. In de loop van 2014 meldde de directie dat de financiële resultaten tegenvielen. Hierdoor moest de gemeente de dividendverwachtingen naar beneden bijstellen. Ook heeft zij de waarde van het Afval Energie Bedrijf afgewaardeerd. Deze tegenvallende resultaten waren voor de gemeenteraad aanleiding om ons te verzoeken onderzoek te doen. We onderzochten of het besluitvormingsproces van de verzelfstandiging adequaat is geweest.

De resultaten in 2015
We concluderen dat de gemeente het verzelfstandigingsproces heeft onderschat. De besluitvorming door de raad heeft onder tijdsdruk plaatsgevonden. Er is onvoldoende rekening gehouden met branche- en bedrijfsspecifieke omstandigheden. De historische resultaten van het AEB zijn onvoldoende geanalyseerd, Bij de gemeente ontbreekt de expertise om de prognoses goed te beoordelen. De risico’s van de transitieprojecten zijn bekend, maar zijn onvoldoende gecommuniceerd. Ten tijde van het verzelfstandigingsproces was al duidelijk dat afwaardering van het bedrijf noodzakelijk was, maar de waarde van AEB op de openingsbalans is niet naar beneden bijgesteld. We denken dat het tekortschietend besluitvormingsproces echter geen invloed heeft gehad op de beslissing om AEB te verzelfstandigen. Een beter besluitvormingsproces had wel een beter inzicht opgeleverd in de haalbaarheid van de verschillende transitieprojecten en waarde van het AEB ten tijde van de verzelfstandiging.

Over het onderzoek
Sinds 1 januari 2015 is de gemeente verantwoordelijk voor taken op het gebied van jeugdzorg. Hiervóór was dit de verantwoordelijkheid van het Rijk, de stadsregio en de zorgverzekeraars. Nu is de gemeente verantwoordelijk voor het hele scala van preventie, ondersteuning, hulp en (open en gesloten) zorg bij opgroeien en opvoeden, psychische problemen en stoornissen van jeugdigen. Het Rijk wil dat de jeugdzorg door deze nieuwe manier van werken eenvoudiger, efficiënter en effectiever wordt. Wij onderzoeken hoe de gemeente Zaanstad zich heeft voorbereid op het nieuwe jeugdstelsel. Daarbij besteden we ook aandacht aan de Jeugdteams.

De resultaten
We concluderen dat de gemeente nog beter rekening kan houden met de kansen en risico’s om te komen tot een doeltreffende en doelmatige zorg voor de jeugd.

Over het onderzoek
Per 1 januari 2015 is de gemeente verantwoordelijk voor de jeugdzorgtaken. Tot die tijd was dit de verantwoordelijkheid van het Rijk en de stadsregio. Maar vanaf 1 januari 2015 is de gemeente verantwoordelijk voor preventie, hulp en zorg bij opvoeden en opgroeien, psychische problemen en stoornissen bij jeugdigen. Met de overdracht van taken wil het Rijk dat de zorg voor de jeugd eenvoudiger, efficiënter en effectiever wordt. Dit moet worden bereikt door een andere manier van werken. Hierbij wordt meer ingezet op preventie en de eigen kracht van burgers. We onderzochten samen met de rekenkamers van Den Haag, Rotterdam en Utrecht de voorbereiding van de G4-gemeenten op de decentralisatie van de jeugdzorg

De resultaten in 2014
De gemeente Amsterdam heeft geen volledig overzicht van de belangrijkste risico’s van het nieuwe zorgstelsel. Zo signaleerden wij een aantal risico’s uit de proeftuinen die niet in beeld zijn gebracht in de risicorapportages. Daarnaast blijken risicobeheersmaatregelen niet altijd effectief. En is er nog ruimte voor beter leren, want de gemeente deelt en benut opgedane kennis traag.

Over het onderzoek
In juni 2013 besloten 17 rekenkamer(commissie)s om gezamenlijk onderzoek te doen naar de Huisvuilcentrale Alkmaar (HVC).  De HVC is een structuurvennootschap in eigendom van 48 gemeenten en 6 waterschappen, waaronder de gemeente Zaanstad. Het doel van het onderzoek is om inzichtelijk te maken op welke wijze de gemeente Zaanstad invulling geeft aan de sturing en controle van de verbonden partij HVC.

De resultaten
De samenwerking van Zaanstad met andere gemeenten om het afval te laten verbranden door het gezamenlijk bedrijf HVC kent een lange historie. Er is echter ook veel veranderd in de samenwerking, het bedrijf HVC en de regionale en nationale (huis)afvalmarkt. Daardoor is de huidige werkwijze complex en moeilijk te doorgronden. Daarnaast lopen de betrokken gemeenten momenteel veel meer risico’s dan vroeger. De informatievoorziening daarover voldoet aan de voorschriften, maar schiet toch tekort om de raadsleden die uiteindelijk verantwoordelijk zijn goed te informeren.

Over het onderzoek
Jaarlijks innen de Amsterdamse stadsdelen grote bedragen aan fiscale parkeeropbrengsten. Daarvan is in 2012 ongeveer € 62 miljoen beschikbaar voor de stadsdelen om hun eigen parkeer-, verkeer- en vervoerbeleid nader vorm te geven. Maar wat willen de verschillende stadsdelen precies bereiken met hun parkeerbeleid? En hangt het beleid van de verschillende stadsdelen met elkaar samen? Dat onderzochten we in Parkeren in Amsterdam.

De resultaten in 2013
Het parkeerbeleid van de stadsdelen in de gemeente Amsterdam is weinig concreet geformuleerd. Hierdoor is achteraf moeilijk vast te stellen of het beleid effectief is geweest. Daarnaast is er over het algemeen weinig aandacht voor samenhang tussen het parkeerbeleid van de verschillende stadsdelen.

Over het onderzoek
Van alle kantoorruimte in Amsterdam stond in 2013 ongeveer 1,3 miljoen m² leeg – zo’n 17% van de totale voorraad. Het college wilde de leegstand van kantoren aanpakken door nieuwbouwplannen te beperken. Daarnaast wilde de gemeente kantoorruimte transformeren naar nieuwe bestemmingen, zoals hotels en studentenhuisvesting. Wij onderzochten het beleid rondom deze transformatie.

De resultaten in 2013
Uit het onderzoek blijkt dat het huidige leegstandsbeleid te weinig doordacht is. Het leegstandsbeleid voor kantoren in Amsterdam is al een aantal jaar in ontwikkeling en raakt verschillende ambities. Maar er is geen samenhangend ontwerp en er missen heldere prioriteiten. Daarom leidt het beleid op uitvoerend niveau soms tot tegenstrijdige opdrachten voor ambtenaren.