Samenwerking en participatie: gebrekkige aansturing verbonden partijen

Samenwerking en participatie


Over het thema Samenwerking en participatie
Er is maar een beperkt aantal beleidsterreinen waar een gemeente volledig zelf over gaat. In de meeste gevallen zijn andere overheden, maatschappelijke actoren of private partijen eveneens op het beleidsveld actief. Dat vraagt om samenwerking en netwerksturing. Daarnaast participeren burgers in toenemende mate in zowel beleidsvorming als in de uitvoering van beleid. Op het vlak van samenwerking en participatie blijken zich regelmatig problemen voor te doen. Het uitwisselen van informatie en afstemmen van verwachtingen blijkt lastig en verantwoordelijkheden zijn diffuus waardoor regie ontbreekt en taken niet worden uitgevoerd.

Gebrekkige aansturing verbonden partijen

Wat is het probleem?

Gemeenten voeren niet zonder meer zelf alle taken uit waarvoor zij verantwoordelijk zijn. Ze maken ook gebruik van verbonden partijen. Dit biedt een gemeente kansen, zoals het delen van financiële risico’s, schaalvoordelen en het bundelen van kennis. Maar het op afstand plaatsen van de uitvoering van publieke taken in deelnemingen en gemeenschappelijke regelingen brengt ook risico’s met zich mee. Zo zien we dat de gemeente vaak verschillende rollen heeft die niet goed worden (h)erkend of georganiseerd, er weinig grip en zicht is op de verbonden partij, waardoor de noodzaak tot verandering niet wordt opgemerkt, en de kaderstellende en controlerende rol van de raad in het geding komt. Kortom, de scherpte in de bestuurlijke aansturing van deelnemingen en gemeenschappelijke regelingen ontbreekt.

Hoe kan het beter?

  • Expliciteer en borg publieke belangen in samenwerkingsverbanden, stel prioriteiten
  • Houd de voortgang van de samenwerking op de politieke en bestuurlijke agenda en volg alert de ontwikkelingen in het dossier
  • Evalueer periodiek de inrichting, juridische constructie en overeengekomen uitgangspunten en wees voorbereid op eventuele aanpassing of ontbinding van de constructie.

Projecten

Gemeentelijke rioolwatertaken: inrichting (2021). De inrichting van Waternet is sinds de oprichting in 1997 niet veranderd en niet toekomstbestendig. Een heroverweging van de inrichting is op zijn plaats.

Verduurzaming warmtevoorziening met warmtenetten (2019). De gemeente is onvoldoende nagegaan of de deelneming in WPW het beste middel is om het publieke belang te dienen. Daarnaast is de constructie met de gemeente, AEB, WPW en Nuon door de jaren heen ondoorzichtig en complex geworden.

Brandweerzorg in de Amsterdamse Haven (2018). De definitieve keuze en vorm van de gemeenschappelijke regeling moet nog gemaakt worden. Hierbij moet gewaarborgd blijven dat het college en de gemeenteraad voldoende sturing kunnen geven aan de organisatie en dat zowel het publieke als het private belang gediend blijven worden.

Grip op Westpoort Warmte (2018). Er is sprake is van een gebrekkige coördinatie en samenwerking tussen de gemeente en WPW. Dit brengt niet alleen financiële, juridische en operationele complicaties met zich mee, maar werkt ook belemmerend bij het oplossen van fundamentele problemen.

Zaanstad en HVC (2014). In de gekozen hybride constructie is Zaanstad aandeelhouder, opdrachtgever, ondernemer en bank. Deze verschillende rollen maken een samenhangende sturing en controle lastig, mede omdat zij tegenstrijdig kunnen zijn en niet altijd passen bij een overheidsorganisatie.

Grip op samenwerkingsverbanden in Zaanstad (2017). Niet alle mogelijkheden om grip te versterken worden volledig benut. De structurele informatie in de gemeentelijke jaarstukken biedt nog te weinig praktisch houvast en de raad is nu vaak alleen reactief betrokken bij publiekrechtelijke samenwerkingsverbanden.

Afval Energie Bedrijf (2015). De gemeente lijkt er niet in te slagen om op adequate wijze invulling te geven aan het sturen en beheersen van en het toezicht houden op de gemeentelijke deelneming.

Glasvezel in Amsterdam (2015). Er is door de gemeente ongemotiveerd afgeweken van het eigen deelnemingenbeleid; de opdrachtgevers- en eigenaarsrol zijn in één hand belegd. Dit is in strijd met good governance om dat hierdoor belangenverstrengeling kan ontstaan.

Sociale werkvoorziening in Amsterdam (2015) De rollen van de gemeente in opdrachtgeverschap, uitvoering en toezicht in de aansturing van de uitvoeringsorganisatie zijn nog onvoldoende gescheiden.

Toezicht bij GVB (2012) Bij de verzelfstandiging van het GVB is er onvoldoende nagedacht over de rol die de gemeente als aandeelhouder wil spelen en de gevolgen daarvan voor het te houden toezicht. De aandacht ging vooral uit naar het publieke belang van goed openbaar vervoer. De aandacht van de aandeelhouder voor het bezoldigingsbeleid is selectief en weinig systematisch.

Totaal: 10
2021

Gemeentelijke rioolwatertaken: inrichting

  • Bestuur en ondersteuning
  • Deelnemingen en samenwerking
  • Riolering
  • Volksgezondheid en milieu

Gemeentelijke rioolwatertaken: inrichting

Over het onderzoek
Het riool heeft een belangrijke rol in onze samenleving. De gemeente Amsterdam is verantwoordelijk voor een goede werking van het riool en laat de uitvoering en het beheer ervan over aan Waternet. In dit eerste deelonderzoek naar de gemeentelijke rioolwatertaken onderzochten we de inrichting en aansturing van de gemeentelijke rioolwatertaken. De centrale vraag is: in hoeverre voeren de verschillende partijen de gemeentelijke rioolwatertaken in Amsterdam adequaat uit?

De resultaten in 2021
Op hoofdlijnen werkt de huidige inrichting naar behoren. Over het ontwerp is goed nagedacht. En de gemeente, AGV en Waternet zijn tevreden. We vinden wel dat de inrichting heroverwogen moet worden. Deze is sinds de oprichting in 1997 vrijwel niet veranderd. Door het succes van de samenwerking zijn belangrijke punten uit het oog verloren. Er zijn geen evaluaties, heroverwegingen en herijkingen geweest. Hierdoor is de toekomstbestendigheid van de inrichting in gevaar gekomen. Dit resulteert in incidenten en problemen. Ook is er sprake van een gebrek aan professioneel-kritische houding van het stichtingsbestuur naar de directie toe.

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.
projectpagina
2019

Verduurzaming warmtevoorziening met warmtenetten

  • Bestuur en ondersteuning
  • Deelnemingen en samenwerking
  • Milieu
  • Volksgezondheid en milieu
  • Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing
  • Wonen

Verduurzaming warmtevoorziening met warmtenetten

Over het onderzoek
Nederland gaat van het aardgas af. In de gesprekken over de verduurzaming van de warmtevoorziening van Amsterdam nemen warmtenetten al lang een belangrijke plaats in. Voordat we besloten onderzoek uit te voeren naar dit onderwerp, voerden we eerst een verkennend onderzoek uit naar het beleid van de gemeente over de verduurzaming van de warmtevoorziening.

De resultaten in 2019
We constateren dat er een door de gemeenteraad vastgesteld beleidskader ontbreekt voor het verduurzamen van de warmtevoorziening. Daarnaast zijn de beoogde effecten concreet, maar missen deze scherpte. We zien ook dat het beleidsdoel helder en concreet is geformuleerd. Echter zijn de middelen onvoldoende helder en concreet. Tot slot concluderen we dat het beleid niet tijdig is vastgesteld.

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.
projectpagina
2018

Brandweerzorg in de Amsterdamse haven

  • Bestuur en ondersteuning
  • Deelnemingen en samenwerking
  • Veiligheid
  • Veiligheid

Brandweerzorg in de Amsterdamse haven

Over het onderzoek
De haven van Amsterdam heeft een bijzonder risicoprofiel. Dat komt, omdat er veel bedrijven zitten met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen. Daarom kunnen de gevolgen van een brand in de Amsterdamse haven een grote impact hebben. Daarnaast blijkt de brandweer niet altijd binnen de wettelijke norm van 8 minuten aanwezig te kunnen zijn. In Brandweerzorg in de Amsterdamse haven onderzochten we de risico’s in de haven: in hoeverre is de brandweerzorg in de Amsterdamse haven (gezien de risico’s) adequaat? En wordt de gemeenteraad hierbij betrokken?

De resultaten in 2018
De brandweer heeft de afgelopen jaren veel maatregelen genomen om de risico’s in de haven te beheersen. Bij de uitvoering zijn echter nog de nodige tekortkomingen. De gemeenteraad krijgt alle informatie over brandweerzorg die het college verplicht is om te geven en is voldoende geïnformeerd over de brandweerzorg in de haven. Het kan echter tijdiger, duidelijker en vollediger. De Amsterdamse gemeenteraad stelt redelijk vaak vragen, ook over de brandweerzorg in de haven. De jaarstukken van de veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland krijgen daarbij echter weinig aandacht, terwijl die wel relevante informatie bevatten.

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.
projectpagina
2018

Grip op Westpoort Warmte

  • Bestuur en ondersteuning
  • Deelnemingen en samenwerking
  • Economie
  • Economie
  • Ruimtelijke ordening
  • Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing

Grip op Westpoort Warmte

Over het onderzoek
Amsterdam wil bijdragen aan het behalen van de klimaatdoelstellingen van Parijs door de warmtevoorziening in de stad te verduurzamen. Er zijn al vanaf de negentiger jaren twee grote warmtenetten in de stad. Het grootste netwerk is in bezit van Nuon Warmte en het kleine westelijk netwerk is eigendom van Westpoort Warmte. In Grip op Westpoort Warmte onderzochten we de wijze waarop de gemeente Amsterdam sturing gaf aan en verantwoording aflegde over Westpoort Warmte B.V.

De resultaten in 2018
Er zijn verschillende gebiedsuitbreidingen geweest. Bij elke gebiedsuitbreiding moeten de oorspronkelijke afspraken worden aangepast. Dat gebeurt slordig of niet. Daarnaast is de structuur van WPW na oprichting niet meer gewijzigd. Daarom is de structuur nu complex en gedateerd. Tot slot wordt de kennisachterstand over WPW bij de gemeente steeds groter: belangrijke risico’s worden niet gedeeld met de raad. En deze risico’s worden daarom niet betrokken bij het besluitvormingsproces.

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.
projectpagina
2017

Grip op samenwerkingsverbanden Zaanstad

  • Bestuur en ondersteuning
  • Deelnemingen en samenwerking
  • Externe dienstverlening

Grip op samenwerkingsverbanden Zaanstad

Over het onderzoek
Gemeenten voeren steeds meer taken uit in samenwerking met anderen. Dit maakt het voor raadsleden lastig om overzicht en grip te houden op de samenwerkingsverbanden. We onderzochten hoe dit in Zaanstad is.

De resultaten
Wij concluderen dat het Zaanse college de raad op voldoende wijze ondersteunt en de raad overwegend grip heeft op samenwerkingen. Het kan echter beter. Er wordt nog niet gebruikgemaakt van alle mogelijkheden. We hebben vier aanbevelingen voor het college en drie voor de raad.

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.
projectpagina
2015

Afval Energie Bedrijf

  • Bestuur en ondersteuning
  • Deelnemingen en samenwerking
  • Economie
  • Economie

Afval Energie Bedrijf

Over het onderzoek
De gemeente Amsterdam heeft per 1 januari 2014 het Afval Energie Bedrijf (AEB) Amsterdam verzelfstandigd. In de loop van 2014 meldde de directie dat de financiële resultaten tegenvielen. Hierdoor moest de gemeente de dividendverwachtingen naar beneden bijstellen. Ook heeft zij de waarde van het Afval Energie Bedrijf afgewaardeerd. Deze tegenvallende resultaten waren voor de gemeenteraad aanleiding om ons te verzoeken onderzoek te doen. We onderzochten of het besluitvormingsproces van de verzelfstandiging adequaat is geweest.

De resultaten in 2015
We concluderen dat de gemeente het verzelfstandigingsproces heeft onderschat. De besluitvorming door de raad heeft onder tijdsdruk plaatsgevonden. Er is onvoldoende rekening gehouden met branche- en bedrijfsspecifieke omstandigheden. De historische resultaten van het AEB zijn onvoldoende geanalyseerd, Bij de gemeente ontbreekt de expertise om de prognoses goed te beoordelen. De risico’s van de transitieprojecten zijn bekend, maar zijn onvoldoende gecommuniceerd. Ten tijde van het verzelfstandigingsproces was al duidelijk dat afwaardering van het bedrijf noodzakelijk was, maar de waarde van AEB op de openingsbalans is niet naar beneden bijgesteld. We denken dat het tekortschietend besluitvormingsproces echter geen invloed heeft gehad op de beslissing om AEB te verzelfstandigen. Een beter besluitvormingsproces had wel een beter inzicht opgeleverd in de haalbaarheid van de verschillende transitieprojecten en waarde van het AEB ten tijde van de verzelfstandiging.

 

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.
projectpagina
2015

Glasvezel in Amsterdam

  • Bestuur en ondersteuning
  • Deelnemingen en samenwerking
  • Ruimtelijke ordening
  • Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing

Glasvezel in Amsterdam

Over het onderzoek
De gemeente Amsterdam wil de hele stad zo snel mogelijk voorzien van een fijnmazig glasvezelnet met zo min mogelijk gemeentelijke middelen. Daarom richtte de gemeente met private partijen het bedrijf Glasvezelnet Amsterdam BV (GNA) op. De gemeente Amsterdam ziet de aanleg van glasvezel als een publieke taak waarvoor zij verantwoordelijk is. Ze kan die verantwoordelijkheid op verschillende manieren invullen. Wij onderzochten of er bijstelling nodig is in de manier waarop de gemeente haar publieke taak via GNA uitvoert. En of er meer algemene lessen zijn te trekken over het deelnemingenbeleid.

Resultaten
We concluderen dat voorafgaand aan de start goed is nagedacht over de uitgangspunten van dit samenwerkingsverband met private partners waarmee de aanleg wordt gerealiseerd, maar dat de uitwerking van het beleid hiaten vertoont en de controle op de uitvoering onvoldoende is geweest.

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.
projectpagina
2015

Sociale werkvoorziening in Amsterdam (2015)

  • Bestuur en ondersteuning
  • Deelnemingen en samenwerking
  • Sociaal domein
  • Uitkeringen en arbeid

Sociale werkvoorziening in Amsterdam (2015)

Over het onderzoek
Begin 2010 stonden sociale werkplaatsen voor grote beleidsmatige veranderingen met grote financiële gevolgen. In Sociale werkvoorziening in Amsterdam (2011) onderzochten we de voorbereiding op deze veranderingen door de gemeente en Pantar. Ook keken we naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van de sociale werkvoorziening. In 2015 voerden we een opvolgingsonderzoek uit, waarin we nagingen in welke mate uitvoering is gegeven aan de aanbevelingen uit het rapport uit 2011.

Resultaten in 2015
Uit het onderzoek blijkt dat het college serieus aan de slag is gegaan met onze aanbevelingen. Het college heeft de extra tijd die ontstond voor de invoering van de Participatiewet benut om zich goed voor te bereiden. Naar aanleiding van de aanbevelingen die niet helemaal zijn uitgevoerd, brachten we twee punten onder de aandacht van de raad.

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.
projectpagina Sociale werkvoorziening in Amsterdam (2011)
2014

Huisvuilcentrale Alkmaar (2014)

  • Bestuur en ondersteuning
  • Deelnemingen en samenwerking
  • Externe dienstverlening

Huisvuilcentrale Alkmaar (2014)

Over het onderzoek
In juni 2013 besloten 17 rekenkamer(commissie)s om gezamenlijk onderzoek te doen naar de Huisvuilcentrale Alkmaar (HVC).  De HVC is een structuurvennootschap in eigendom van 48 gemeenten en 6 waterschappen, waaronder de gemeente Zaanstad. Het doel van het onderzoek is om inzichtelijk te maken op welke wijze de gemeente Zaanstad invulling geeft aan de sturing en controle van de verbonden partij HVC.

De resultaten
De samenwerking van Zaanstad met andere gemeenten om het afval te laten verbranden door het gezamenlijk bedrijf HVC kent een lange historie. Er is echter ook veel veranderd in de samenwerking, het bedrijf HVC en de regionale en nationale (huis)afvalmarkt. Daardoor is de huidige werkwijze complex en moeilijk te doorgronden. Daarnaast lopen de betrokken gemeenten momenteel veel meer risico’s dan vroeger. De informatievoorziening daarover voldoet aan de voorschriften, maar schiet toch tekort om de raadsleden die uiteindelijk verantwoordelijk zijn goed te informeren.

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.
projectpagina Huisvuilcentrale Alkmaar (2017)
2012

Toezicht bij GVB

  • Bestuur en ondersteuning
  • Deelnemingen en samenwerking
  • Infrastructuur
  • Verkeer en vervoer
  • Verkeer, vervoer en waterstaat

Toezicht bij GVB

Over het onderzoek
Op 26 juni 2012 verzocht de gemeenteraad ons onderzoek te doen naar het toezicht bij GVB. Hierbij werden we gevraagd ons te richten op de rol van de Raad van Commissarissen (RvC) en de rol van de aandeelhouder (de gemeente). De gemeenteraad wilde van de ervaringen bij GVB leren voor de inrichting van de toezichtstructuur bij de eventuele verzelfstandiging van de Haven Amsterdam.

De resultaten in 2012
Uit het onderzoek blijkt dat de commissarissen in de periode 2007-2012 grote inzet en betrokkenheid hadden getoond bij GVB. Ook blijkt dat de RvC de code voor goed bestuur onderschreef, maar er op onderdelen niet aan voldeed. Verder blijkt dat de RvC weinig kritisch was geweest op zijn eigen functioneren en ook onvoldoende transparant was geweest in de wijze waarop hij zijn taak uitvoerde.

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.
projectpagina